Veel veehouders zullen het herkennen. De VEM van klavers en kruiden valt op papier vaak tegen. Dit terwijl koeien er toch goed op produceren. Het wordt steeds duidelijker waar dit verschil vandaan komt. Eurofins Agro geeft handvaten voor de invloed van mineralen op het ruw as en daarmee de voederwaarde. ABZ De Samenwerking heeft een andere interessante verklaring. Dat blijkt uit een artikel in Melkvee van vorige maand.
Klavers, luzerne en kruiden worden steeds meer gemeengoed in de melkveehouderij. Dit heeft verschillende redenen. Zo zoeken veehouders naar manieren om met minder stikstof de voer- en eiwitproductie op peil te houden. Daar passen klavers, luzerne en bepaalde kruiden goed in. Ook de roep om meer biodiversiteit speelt een rol. Om te mogen leveren voor specifieke melkstromen worden er eisen gesteld aan het areaal kruidenrijk grasland. Verder stimuleert het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) de inzet van klavers, luzerne en kruiden.
Klopt VEM-systeem?
In Nederland kennen we het VEM-systeem als voederwaarderingssysteem. Dit systeem kan goed overweg met de meest gangbare ruwvoeders, zoals gras en snijmaïs. Bij klavers, luzerne en kruiden blijkt dit toch wat anders. De VEM valt in deze producten vaak tegen. Dit terwijl veehouders in de praktijk merken dat de koeien op deze gewassen beter presteren dan je in theorie zou verwachten. Aan de hand daarvan gaan ze twijfelen of de voederwaarde-analyse van deze producten wel kloppen.
Volgens Antoon Jacobs, product manager Forage bij Eurofins Agro, kloppen de geanalyseerde nutriënten van deze gewassen feitelijk wel. „Het is een samenspel van factoren. Aan de ene kant heb je de inschatting van de verschillende nutriënten, wat uiteindelijk leidt tot een berekende voederwaarde in VEM. Maar je moet een gewas ook niet op zichzelf zien. Klavers, luzerne en kruiden hebben vaak een gunstige invloed op de totale voeropname en de penswerking. Ook de mineralensamenstelling speelt een rol. Bij kruidenrijk gras is bekend dat de kruiden extra mineralen en sporenelementen bevatten. Dit is weer gunstig voor de gezondheid van de koeien.”
Ruw as en mineralen
Jacobs geeft toe dat de VEM-berekening van klavers, luzerne en kruiden geen hard getal is. „VEM wordt berekend op basis van onderliggende nutriënten, zoals de ruw eiwit, ruw vet en suikers. Maar ook de vertering van de organische stof (VCOS) en het aandeel ruw as speelt een rol. Ruw as wordt vaak gezien als aanhangende grond. Echter, ook de mineralen en sporenelementen dragen bij aan het gehalte ruw as. Dit zien we heel duidelijk bij klaver, luzerne en kruidenrijk gras. In kruiden blijkt dat er tot wel 3,5 keer meer mineralen aanwezig is als in enkelvoudig gras.”
Omdat kruidenrijk gras (klaver valt daar ook onder) steeds meer onderdeel gaat worden van de rantsoenen, heeft Eurofins Agro een vuistregel opgesteld, waarmee veehouders en adviseurs zelf de VEM kunnen corrigeren voor het aandeel ruw as. Daarbij is het percentage VCOS van invloed. Afhankelijk van de gemeten VCOS, wordt de VEM per 10 gram ruw as met 11 tot 14 VEM verhoogd.
Ook met deze correctie kan de VEM van klavers en kruiden nog tegenvallen. Het advies van Jacobs is om niet blind te staren op VEM. „Kijk ook altijd naar de overige parameters, zoals de VCOS, celwanden, DVE en OEB. Bepaal je voerstrategie op de onderlinge verhouding tussen de parameters. Uiteindelijk zorgt een gebalanceerd rantsoen ervoor dat de koe optimaal produceert. En daarin hebben klavers, luzerne en kruiden zeker een positieve bijdrage.”
Onbevredigend gevoel
Izak van Engelen, productmanager Rundvee bij ABZ De Samenwerking, vond per toeval een verklaring voor het voederwaardeverschil in theorie en praktijk, van met name klavers. „Sommige van onze klanten, met name biologische bedrijven, gebruiken al jaren klavers en kruiden. Steeds weer valt op dat voederwaarde op papier tegenvalt, terwijl ze er in de praktijk prima op melken. Het gaf mij een onbevredigend gevoel waarom we daar geen duidelijke verklaring voor hadden. Daarom ben ik in de materie gedoken.”
Voor Van Engelen was duidelijk dat een deel van de parameters die worden gemeten wel redelijk kloppen. „Suiker, ruw eiwit, ruw vet, ruwe celstof (NDF, ADF en ADL), mineralen en sporenelementen, dat zijn vrij harde getallen. Van klavers weten we dat ze veel eiwit, maar weinig suiker bevatten. Ook het aandeel ADL (houtstof dat de koe niet kan verteren) is relatief hoog. Dit drukt de VEM. Maar daarnaast heb je ook een hoeveelheid restfractie. Deze restfractie is lastiger te definiëren en wordt daarom maar beperkt toegerekend aan de uiteindelijke voederwaarde.”
Wat Van Engelen altijd opvallend vond, is dat klavers in een droge periode langer door blijven groeien. Verder zag hij altijd hoge calciumwaarden in deze gewassen. Wel meer dan 10 gram per kilo droge stof, terwijl gras 3 tot 6 gram calcium per kilo droge stof bevat. Dit voedde de gedachte dat pectine mogelijk een belangrijke rol kan spelen. „Pectine zijn kleefstoffen die zorgen dat de cellen aan elkaar plakken. Pectine is namelijk het bestanddeel in de plant dat water bindt en hierdoor vorm aan het gewas geeft. Pectineverbindingen bevatten veel calcium waardoor pectine ook wel ‘calciumgel’ genoemd wordt. Deze pectine zijn goed verteerbaar, vergelijkbaar met suiker. Een product dat ook veel pectine en calcium bevat, is perspulp. Ook al zijn alle suikers uit het product gehaald, dan bevat perspulp nog steeds veel energie.”
Zweeds onderzoek bevestigde het vermoeden van de rundveespecialist dat ook rode en witte klaver veel pectine bevatten. „Wel twee tot drie keer meer pectine dan gras. Klavers hebben dan ook een grotere hoeveelheid restfractie die niet op de analyse staat en onvoldoende wordt meegerekend in de VEM.
Overmaat aan eiwit
Voor Van Engelen is nu wel duidelijk dat de lagere voederwaarde van klavers vooral te maken heeft met de onderwaardering van de rol van pectine. Hij noemt nog even de eerdere vergelijking met perspulp. „Je zou dus kunnen zeggen dat er ‘perspulp’ in klaver zit. Klaver wordt vooral gezien als een vrij enkelvoudige eiwitbron, maar blijkt dus ook energie te bevatten. Bij het voeren van klaver ontstaat nog wel eens dunnere mest. Dit wordt toegeschreven aan een eiwitovermaat, maar dit hoeft dus niet alleen door een eiwitovermaat te komen.”
Het aandeel klaver varieert in de praktijk nogal. Daarom begrijpt Van Engelen ook dat het niet eenvoudig is om de voederwaarde daarop aan te passen. Toch ziet hij wel een aanknopingspunt. „Als we een product hebben met een hoger calcium dan normaal op dat bedrijf, weten we dat het aandeel klaver waarschijnlijk hoger ligt. Je mag er dan ook vanuit gaan dat de daadwerkelijke voederwaarde hoger ligt dan de analyse aangeeft.”
Een product met veel calcium betekent ook een hoge calciumonttrekking aan de bodem. Daarom wijst Van Engelen op het bemesten van calciumrijke meststoffen. „Het gaat dan specifiek om een calciumbemesting die goed opneembaar is voor de plant. En dus niet alleen om de pH op peil te houden.”
NB dit stuk werd in december 2023 gepubliceerd in vakblad Melkvee.nl. Lees het oorspronkelijke artikel hier.
