Ruben Zandstra studeert Aarde & Klimaat aan de HAS Hogenschool en liep het afgelopen halfjaar stage bij 1001ha. Aan de hand van interviews met experts en boeren en enquêtes onder de 1480 boerendeelnemers heeft hij de effecten van kruidenrijk grasland op de lokale weidevogelpopulaties en de uitspoeling van nutriënten naar het oppervlakte- en grondwater onderzocht.
Zijn conclusie op basis van deze gesprekken: in kruidenrijk grasland is er waarschijnlijk minder uitspoeling van nutriënten naar het oppervlakte- en grondwater door de diepere worteling van de kruiden in combinatie met het weglaten van kunstmest. Goed nieuws dus voor iedereen die bezig is met het verbeteren van de waterkwaliteit.
Ook heeft kruidenrijk grasland potentieel om een belangrijke rol te spelen voor weidevogels door de grote toename in insecten, maar daarvoor is wel een ander maaibeheer nodig en een hoger waterpeil. Wil een boer écht wat betekenen voor weidevogels, dan zal er extensiever moeten worden gemaaid en in fasen waardoor meer variatie in lengtes in het veld wordt aangebracht. En heel belangrijk: wachten met maaien tot de nesten zijn uitgekomen, en liever nog tot de kuikens vliegvlug zijn. Weiden is beter dan maaien, want de koe luistert naar de alarmsignalen van de vogels en stappen om de nesten heen.
Metingen en wetenschappelijk onderzoek zouden deze voorzichtige conclusies moeten bevestigen.
Experts over uitspoeling en waterkwaliteit:
Expert Ruth Howison, Rijksuniversiteit Groningen: “Als je geen kruidenrijk grasland hebt, dan heb je een hele open bodemstructuur onder het
oppervlak. De chemicaliën spoelen dan heel makkelijk weg. Diep wortelende planten hebben als taak om water te vangen. Bij kruidenrijk grasland is de worteldiepte gevarieerder. Deze wortelstructuur helpt bij het verschonen van water. Als je het water stimuleert om op het perceeloppervlak te laten en langzaam door te laten zinken in de grond, dan heb je meer kans dat alle planten de nutriëntenstoffen verschonen.”
Expert Celine Roodhart, Roodhart Veldwerk: “Die variatie in wortellengte zorgt voor een dikker wortelpakket en werkt als een natuurlijke spons. Hoe gevarieerder die wortellengtes zijn, hoe beter nutriënten kunnen worden vastgehouden en dus hoe minder er uitspoelt“.
Expert Ruud Hendriks, practor kringlooplandbouw/Aeres Dronten: “Kruidenrijk grasland zorgt zonder meer voor minder uitspoeling. Bij regen gaan voedingsstoffen dieper de grond in en spoelen uit. Bij kruidenrijk grasland worden deze voedingsstoffen door de diepere beworteling beter vastgehouden. Drijfmest op zichzelf legt meer mineralen vast, dan kunstmest. Kunstmest is meer oplosbaar. Het voordeel bij kruidenrijk grasland is dat je die diepere beworteling hebt en sowieso minder kunstmest nodig hebt op het land, waardoor je uitspoeling minder wordt.”
Expert Pedro Janssen, Louis Bolk instituut: “Op extensief kruidenrijk grasland wordt veel minder mest gebruikt dan op productief kruidenrijk grasland. Bij een lage bemesting is de kans op uitspoeling aanzienlijk kleiner. De uitspoeling bij grasland wordt niet alleen beïnvloedt door de aanwezigheid van kruiden, maar ook door het management dat je toepast op je land. In productief kruidenrijk grasland zijn ook klavers aanwezig. Mensen zijn bang dat dit in het najaar voor extra uitspoeling zorgt. Door de aanwezigheid van diepwortelende soorten wordt de bodemstructuur steviger, waardoor er minder stikstof uitspoelt.”
Expert Niek van Eekeren, Louis Bolkinstituut: “Waterkwaliteit wat betreft stikstof onder extensief kruidenrijk grasland zonder bemesting zal over het algemeen beter zijn dan van productief kruidenrijk grasland en blijvend grasland. Echter, tussen productief kruidenrijk grasland en blijvend grasland zitten minder grote verschillen. Het hangt af van het bemestingsniveau, stikstofbinding van klaver en tot wanneer percelen beweid worden. Wat betreft fosfaat kan de waterkwaliteit bij extensief kruidenrijk grasland slechter zijn als dat van productief kruidenrijk grasland en blijvend grasland als waterpeil omhoog is gezet en er hoge P-voorraden in de grond zitten.”
Weidevogels: ander beheer is vereiste
Kruidenrijk grasland zou potentieel zeker bij kunnen dragen voor het behoud van weidevogels, doordat de bodem gezonder is en er meer insecten leven en meer bodemleven. 77% van de boeren ziet meer tot veel meer insecten, maar slechts 20% ziet meer weidevogels. Kruidenrijk grasland alleen is niet voldoende om weidevogelpopulaties te herstellen. Enkele belangrijke opmerkingen van de interviews met de experts:
- Productief kruidenrijk grasland doet het het beste op zandgronden, terwijl weidevogels het meest voorkomen in de polders. Op veen en klei. Ze hebben vochtige grond nodig met een hoog waterpeil. Op andere gronden vindt je wel bijvoorbeeld kieviten. Voor weidevogels is een hoog waterpeil belangrijker dan kruidenrijk grasland.
- Weiden is altijd beter dan maaien, want de koe luistert naar de alarmsignalen van de vogels en stapt om de nesten heen.
- Voor insecten – en dus voor de voedselvoorziening voor vogels in het algemeen – is het wezenlijk om gefaseerd te maaien! Bijvoorbeeld door bij de eerste sneden randen of stroken niet te maaien en bij de tweede snede andere stroken te laten staan.
- Ook is het erg belangrijk om pas later te maaien. De ene expert zegt wacht tot de kuikens vliegvlug zijn. Dat is rond half juni, maar observatie of de vogels er nog zijn, is belangrijker dan een datum. Dan is gefaseerd maaien voor de vogels niet meer nodig, maar nog altijd zeer effectief voor insecten. Een andere expert zegt: ‘Wachten met maaien tot de nesten zijn uitgekomen, en dan verschillende graslengtes behouden voor de kuikens om in te verstoppen’. Voor de grutto is dat bijvoorbeeld rond half mei en voor de kemphaan die bijna verdwenen is pas half juni.
Een hele algemene tip voor regionale beleidsmakers is om te zorgen dat boeren een deel van hun land extensief gebruiken voor weidevogels. Dat is iets wat één boer niet alleen kan doen. Dit moet per polder gedaan worden, omdat het oppervlak voor aaneengesloten kuikenland wel tientallen hectares groot moet zijn. Weidevogels hebben namelijk een grote gemeenschap nodig om te nestelen.
UIT DE ENQUETE: 77% boeren ziet meer tot veel meer insecten:
Zien boeren meer weidevogels op kruidenrijke percelen?
Zo’n 20% van de boeren zag misschien wat meer of veel meer weidevogels op de kruidenrijke percelen. Op kleigrond is de hoeveelheid boeren die veel meer weidevogels zien groter (9%) dan op zandgrond (5%). Zandgronden zijn over het algemeen droger dan kleigronden, waardoor de weidevogels minder goed bij hun voedsel kunnen. Hoe vochtiger een grond is, hoe makkelijker een vogel met zijn snavel in de grond kan prikken om insecten eruit te halen.
